Bác sĩ “hai lúa” và cuộc cách mạng trong hồi sức

GS.TS Nguyễn Gia Bình, Trưởng khoa Hồi sức tích cực (BV Bạch Mai). Ảnh: H.Hải

GS Bình chia sẻ như vậy về thành quả Công trình y học Nghiên cứu ứng dụng các kỹ thuật lọc máu hiện đại trong hồi sức cấp cứu BN nặng và ứng phó một số dịch bệnh nguy hiểm do ông cùng các cộng sự thực hiện, là công trình duy nhất trong lĩnh vực y, dược vừa đạt Giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ năm 2016.

“Học trộm” đồng nghiệp nước ngoài

Làm việc tại khoa Hồi sức tích cực, nơi tập trung toàn bệnh nhân nặng thập tử nhất sinh, GS Bình băn khoăn làm sao để giảm tử vong cho người bệnh, không để 10 người chết 9. Băn khoăn làm thế nào để có được những phương pháp tiên tiến của thế giới.

Khi có cơ hội hợp tác, làm việc với các nước, ông được biết nhiều phương pháp mới ứng dụng mang cơ hội sống cho người bệnh. Thế nhưng để được học là một điều khó khăn bởi chi phí tốn kém. Vì thế, song song với những khoá học ngắn hạn trong khả năng chi trả, ông và các bác sĩ của mình luôn tận dụng mọi cơ hội để học hỏi đồng nghiệp nước ngoài.

“Bác sĩ chúng tôi học trộm của đồng nghiệp. Như có chuyến đi hội nghị ở Nhật, Singapore…sau hội nghị khoa học thì đề nghị đồng nghiệp cho đến nơi họ làm việc, “xem” họ thực hiện kỹ thuật. Điều may mắn là chúng tôi nhận được sự hướng dẫn tận tình của họ. Thấy mình hoàn toàn có khả năng làm được”, GS Bình nói.

Trong quá trình đó, ông nhận thấy kỹ thuật lọc máu tại các nước mang lại cơ hội sống từ 20 – 50% cho người bệnh nặng hồi sức cấp cứu. Tại khoa Hồi sức tích cực, các bác sĩ bắt đầu thực hiện lọc máu riêng lẻ từ năm 2002.

Đến nay, công trình bao gồm 5 nhóm công trình nghiên cứu gồm: Nghiên cứu hiệu quả của lọc máu liên tục trong điều trị suy đa tạng; sốc nhiễm khuẩn và viêm tụy cấp nặng; Nghiên cứu hiệu quả của quy trình thay huyết tương trong bệnh Guillain- Barre và nhược cơ nặng; Nghiên cứu hiệu quả quy trình gan nhân tạo trong điều trị suy gan; Nghiên cứu hiệu quả của quy trình lọc máu hấp phụ trong điều trị ngộ độc cấp; Bước đầu đánh giá hiệu quả của lọc máu hấp phụ trực tiếp với màng lọc Polymyxin B (PMX-DHP) và phương thức lọc máu thẩm tách siêu lọc liên tục với sử dụng màng lọc Polymethylmethacrylate Acrylonitrile- Sodium Methallyl Sulfonate ở BN viêm phổi do cúm A (H5N1, H1N1)… đã được úng dụng cho khoản 9000 bệnh nhân, ở nhiều cơ sở y tế trong cả nước.

Theo GS Bình, những kỹ thuật này thực sự là một cuộc cách mạng trong lĩnh vực hồi sức. Các bệnh nhân nặng trước gần như tử vong trong thời gian ngắn, nay cơ hội sống sót cao. Như trước kia bệnh nhân viêm tuỵ cấp 2 người chỉ cứu được 1, nay 10 bệnh nhân có thể cứu được 9. Hay với một bệnh nhân suy gan cấp nặng trước 10 người bệnh thì tử vong đến 9, nay cứu được khoảng 50% nhờ những kỹ thuật này.

“Kỹ thuật lọc máu hiện đại ứng dụng được trong nhiều loại bệnh, giúp cứu sống thêm 20-50% số BN nặng so với khi chưa áp dụng lọc máu hiện đại (tùy loại bệnh hồi sức). Ngoài ra đã giảm chi phí trực tiếp, gián tiếp và không nhìn thấy được nhờ rút ngắn thời gian thở máy, thời gian nằm viện, hạn chế biến chứng do thở máy và nằm lâu. Thời gian thở máy rút ngắn chỉ còn 1/4 đến 1/2 và thời gian nằm viện còn 1/2 so với khi chưa áp dụng lọc máu nên chi phí cho thở máy và cho nằm viện cũng giảm tương ứng…

Cái khó ló cái khôn

Theo GS Bình, kỹ thuật hiện đại, hiệu quả cao tuy nhiên, nếu bê nguyên bản kỹ thuật của thế giới sẽ rất tốn kém. “Cái khó ló cái khôn”, Việt Nam đã có những sáng tạo riêng. Ví như với màng lọc, thế giới chỉ sử dụng 18 giờ là hết hiệu lực, mình đã có những can thiệp đển màng lọc hoạt động kiểu quả trên 30 giờ dù công sức, mồ hôi bác sĩ phải bỏ ra nhiều hơn.

Một bệnh nhân nặng, suy hô hấp, suy đa phủ tạng được can thiệp hiệu quả nhờ kỹ thuật lọc máu. Ảnh: H.Hải

Một trong những cải tiến quan trọng là việc áp dụng đơn lẻ hoặc phối hợp nhiều kỹ thuật lọc máu hiện đại phù hợp trên cơ sở khoa học cho từng loại BN hồi sức như: lọc máu liên tục, lọc máu hấp phụ qua cột than hoạt qua màng chuyên biệt, lọc phân tử tái tuần hoàn, lọc và thẩm tách máu…

Hơn nữa, các kỹ thuật lọc máu cũng đã được chuyển giao cho các bệnh viện, có thể được áp dụng ngay tại địa phương giúp cứu sống nhiều người bệnh hiểm nghèo, giảm biến chứng tàn phế, giảm ngày điều trị.

GS Bình cho biết, với các bệnh lý nặng nề như suy gan cấp, viêm tuỵ cấp, biến chứng suy đa tạng ở bệnh nhân nặng… các phương pháp lọc máu thực sự là một cứu cánh cho bệnh nhân. Bên cạnh đó với kết quả này đã mở ra triển vọng và hỗ trợ thúc đẩy phát triển lĩnh vực ghép tạng trong nước: Kỹ thuật gan nhân tạo giúp BN suy gan nặng sống trong khi chờ ghép gan và chờ gan hoạt động sau ghép, lọc máu liên tục hỗ trợ trong ghép thận, ghép tim, ghép phổi… Ứng dụng tốt các kỹ thuật lọc máu hiện đại đã giúp hỗ trợ hồi sức tốt cho phát triển các kỹ thuật phẫu thuật lớn thành công như phẫu thuật tim mạch, phẫu thuật gan mật…

Tuy nhiên hiện nay, cái khó nhất với cả bác sĩ và người bệnh, đó là quỹ BHYT chi trả chưa nhiều cho các kỹ thuật lọc máu. Ví dụ với phương pháp lọc máu liên tục chi phí hết khoảng 15 triệu/ngày, trong đó dịch lọc hết 5 – 6 triệu/ngày chưa được BHYT chi trả là gánh nặng cho người bệnh. GS Bình hi vọng quỹ BHYT ngày càng chi trả tốt hơn cho những kỹ thuật cao, bởi chi phí lớn nhưng mang lại cơ hội sống cho người bệnh, tiết kiệm được những chi phí gián tiếp do rút ngắn thời gian điều trị, thở máy, giảm nhiễm khuẩn bệnh viện…

Hồng Hải