Vụ trộm tranh khó hiểu nhất thế giới khiến FBI đau đầu truy tìm

Website Bảo tàng nghệ thuật Isabella Stewart Gardner ở thành phố Boston (bang Massachusetts, Mỹ) hiện vẫn đăng tin treo thưởng 5 triệu USD cho ai cung cấp manh mối giúp khám phá vụ trộm 13 tác phẩm nghệ thuật trị giá 500 triệu USD từ 27 năm trước. Đây được xem là vụ trộm lớn nhất và khó hiểu nhất trên thế giới.

Cải trang cảnh sát, vô hiệu hóa an ninh

Nửa đêm chủ nhật ngày 18/3/1990, chiếc Dodge Daytona màu đỏ đỗ gần cổng bên hông bảo tàng dọc theo đường Palace Road. Hai người đàn ông cải trang cảnh sát đợi ít nhất một tiếng trong xe hơi, có lẽ nhằm tránh bị chú ý bởi những người rời khỏi bữa tiệc Ngày thánh Patrick gần đó.

Vào khoảng 1h sáng hôm đó, Richard Abath (23 tuổi), bảo vệ ca đêm tại Bảo tàng Isabella Stewart Gardner trở lại bàn canh gác sau khi đi kiểm tra một vòng, đổi vị trí với một nhân viên bảo vệ khác. Lúc bấy giờ, đây là hai người duy nhất có mặt trong tòa nhà. Abath tới mở và đóng sập cửa phía Palace Road một cách nhanh chóng, hành động này về sau được anh giải thích nhằm đảm bảo cửa đã được khóa, theo đúng những gì được đào tạo. Những đêm trước, anh đều làm vậy.

Theo Abath, 1h24', một trong hai người đàn ông bên ngoài bấm còi ôtô, nói rằng họ là cảnh sát, nghe thấy tiếng động bên trong và yêu cầu được vào kiểm tra. Abath nắm rõ nguyên tắc không cho phép khách không mời vào bảo tàng, nhưng anh không chắc nguyên tắc này có áp dụng với cảnh sát hay không. Nhìn thấy đồng phục cảnh sát Boston, Abath không nghi ngờ.

Đi đến bàn an ninh, một trong hai "cảnh sát" nói Abath trông rất quen và họ có lệnh bắt giữ. Abath bị hỏi tài khoản, phải úp mặt vào tường và sau đó bị còng tay. Abath tin rằng việc bắt giữ này là hiểu nhầm, cho đến khi nhận ra ria mép của một tay "cảnh sát" là giả.

Vài phút sau, nhân viên bảo vệ thứ hai tới và bị còng tay. Hai "cảnh sát" lộ nguyên hình là những tên cướp, lôi hai bảo vệ trẻ xuống tầng hầm, còng tay vào đường ống cách nhau 40 mét, quấn băng dính quanh tay, chân và đầu.

Richard Abath khi được cảnh sát Boston giải cứu.

Do bảo tàng được trang bị máy dò chuyển động, đường đi nước bước của hai tên đạo chích được ghi lại toàn bộ. Sau khi khống chế được bảo vệ, chúng lên cầu thang để tới phòng Hà Lan (Dutch Room). Không thành công khi cố lôi bức "Tự họa" của họa sĩ Rembrandt từ năm 1629 ra khỏi khung gỗ rất nặng, chúng bỏ lại trên sàn nhà. Trong căn phòng này, chúng đã lấy bức "Bão trên biển hồ Galilee" cũng như "Quý bà và quý ông trong trang phục màu đen" của ông. Tác phẩm "Buổi hòa nhạc" của Vermeer, bức "Phong cảnh cùng tòa tháp" của Govaert Flinck bị gỡ khỏi khung hoặc cắt một cách thô bạo. Ngoài ra, chúng cũng trộm một chiếc bình quý từ triều đại nhà Thương ở Trung Quốc trong khi bỏ qua những tác phẩm giá trị hơn nhiều...

Kiệt tác "Chez Tortoni" của Manet cũng biến mất khỏi Blue Room. Hệ thống dò chuyển động do thấy những bước chân duy nhất được phát hiện tại phòng này vào ban đêm là lúc 12h27 và 12h53, trùng thời điểm Abath khai đi kiểm tra một vòng. Khung của bức tranh này được tìm thấy trên ghế trưởng bộ phận an ninh, Lyle W. Grindle.

Những tên trộm đã thực hiện hai chuyến chuyển đồ ra ôtô trong thời gian 81 phút. Trước khi rời hẳn, chúng tới chỗ bảo vệ lần nữa, nói: "Mày sẽ nghe tin từ bọn tao trong khoảng một năm", tuy nhiên việc đó không bao giờ xảy ra. Hai bảo vệ vẫn bị còng tay cho đến khi cảnh sát thật sự có mặt lúc 8h15.

Đến nay, bảo tàng Gardner vẫn tiếp tục chủ động điều tra, hợp tác với Cục Điều tra Liên bang (FBI) và Văn phòng chưởng lý Mỹ.

Vô số giả thiết xoay quanh vụ án bí ẩn

Không tác phẩm nào được phục hồi, không ai từng bị buộc tội liên quan đến vụ án, theo Boston Globe. Kristen Setera, người phát ngôn của văn phòng FBI tại Boston cho biết họ tin rằng các tác phẩm nghệ thuật từng được chuyển tới Connecticut và Philadelphia. Tuy nhiên, một cuộc tái kiểm tra đang được thực hiện trên quy mô toàn cầu nhằm kêu gọi mọi người cho biết thông tin về nơi cất giấu những tác phẩm bị đánh cắp. 

Rất nhiều giả thiết được đưa ra. Những năm gần đây, FBI tập trung chủ yếu vào ý tưởng những tội phạm địa phương đứng sau vụ án lịch sử, trong đó có George Reissfelder (51 tuổi) và Leonard DiMuzio (43 tuổi), cùng chết năm 1991.

Cơ quan này nghi các tác phẩm bị đánh cắp đã rơi vào tay Robert "Unc" Guarente, một tên cướp ngân hàng bị kết án có quan hệ với mafia ở Boston và Philadelphia, nhưng tên này đã chết năm 2004. Năm 2010, vợ Guarente - Elene cho biết ngay trước khi chết, chồng bà ta có đưa hai bức tranh bị đánh cắp cho một tên cướp Robert Gentile ở Connecticut trong một cuộc hẹn ở Maine.

Sức khỏe ông già 80 tuổi Gentile khá kém và đang ở tù đợi xét xử về tội tấn công bằng súng. Dù được hứa khoan hồng để đổi lấy tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp, Gentile khăng khăng không hề biết gì về chúng. Trong khi đó, các nhà chức trách khẳng định ông đã bí mật đề nghị tẩu tán những bức tranh với giá 500.000 đôla vài năm trước.

Một khung tranh trống trong bảo tàng Gardner, nơi bức "Bão trên biển hồ Galilee" của Rembrandt từng được treo.

Ngoài ra, giả thiết những tên trộm có "tay trong" cũng gây xôn xao. Nhân viên bảo vệ Richard Abath là sinh viên trường nhạc bỏ học, có lối sống không mấy sạch sẽ. Cá biệt, anh từng mở cửa bảo tàng cho một nhóm bạn vào vài tiếng sau tiệc giao thừa, bị đánh giá là hành động vi phạm an ninh nghiêm trọng.

Trong suốt 25 năm, việc gián tiếp tiếp tay cho kẻ gian cuỗm 13 tác phẩm nghệ thuật trị giá 500 triệu USD của Abath được coi là rủi ro của "lính mới" trong nghề canh gác. Tuy nhiên, năm 2015, các quan chức điều tra tiết lộ video dài 6 phút, khiến dư luận chú ý tới hành động của cậu thanh niên 23 tuổi.

Video cho thấy Abath làm nhiệm vụ canh gác vào hôm trước đó, mở cánh cửa cùng phía bọn trộm đột nhập, chấp nhận một người đàn ông mặc áo choàng dài, cổ áo lật bước qua. Người đàn ông này nói chuyện với Abath vài phút trước bàn làm việc trước khi rời khỏi phòng. Liệu đây có phải hành động "dọn đường" cho vụ cướp xảy ra chỉ 24 giờ sau đó? Khi được hỏi, Abath nói không nhận ra người đàn ông, cũng như không hề nhớ gì về cuộc gặp gỡ này, đồng thời từ chối bình luận về video.

Chi tiết gây nghi ngờ khác là cảm biến của máy dò tự động không ghi lại được bước đi của kẻ trộm qua phòng trưng bày ở tầng trệt, nơi tác phẩm "Chez Tortoni" của Manet bị đánh cắp, mà chỉ có các bước chân của Abath khi đang làm nhiệm vụ. Việc anh mở cánh cửa hông trên đường Palace Road cũng khiến nhiều người đặt dấu chấm hỏi.

Nguyên tắc bảo mật của bảo tàng bao gồm cấm người lạ qua cổng an ninh, kể cả cảnh sát, nhưng Abath nói không biết về luật đó. Khi bị bọn trộm ra lệnh rời bàn làm việc, anh lập tức tuân theo, rời bỏ vị trí duy nhất có thể báo động khẩn cấp ra bên ngoài. Abath giải thích anh tuân lệnh vì không muốn bị bắt do chống đối, bởi anh có vé tham dự buổi hòa nhạc Grateful Dead ở Hartford vào ngày hôm đó.

Trước đó, năm 2013, Abath kể trên tờ The Globe rằng một nhà điều tra liên bang đã trực tiếp nói với anh: "Anh biết đấy, chúng tôi chưa bao giờ có thể loại bỏ anh khỏi danh sách nghi phạm". Tuy vậy, anh khẳng định không dính líu tới vụ cướp và cảm thấy vinh dự khi được bảo vệ các tác phẩm nghệ thuật vô giá của viện bảo tàng.

Nhà viết kịch bản phim Brian MacDevitt chuyển từ Boston tới Hollywood Hills ở California cũng bị FBI tình nghi. MacDevitt từng tham gia vụ trộm nghệ thuật ở New York thập niên trước đó, hai vụ án có nhiều điểm tương đồng. Thời điểm hai tên trộm cải trang cảnh sát đột nhập bảo tàng Gardner, McDevitt sống trong căn hộ ở Beacon Hill. Ông được FBI triệu tập để phỏng vấn vài lần vào năm 1992, trả lời trước bồi thẩm đoàn liên bang ở Boston năm 1993. Luật sư của McDevitt cho biết ông không hề biết gì về vụ cướp tai tiếng nên không thể cung cấp bất kỳ thông tin nào. Ông qua đời tại Columbia năm 2004, lúc 43 tuổi.

Nhiều suy đoán vẫn tiếp tục phát triển khi những tác phẩm nghệ thuật có tổng giá trị nửa tỷ USD vẫn chưa từng trở lại vị trí cũ trong bảo tàng Isabella Stewart Gardner.