GS Ngô Bảo Châu: "Học đại học là phải trả giá cả về tài chính và thời gian"

VnEpxress đã nhận được hơn 400 câu hỏi của độc giả và trong khoảng 90 phút sáng 14/9, giáo sư Ngô Bảo Châu trả lời gần 30 câu, tập trung vào nội dung học đại học để làm gì, việc định hướng nghề nghiệp và một số công việc ông đang làm ở Việt Nam. Thay mặt độc giả, TS Nguyễn Thành Nam đọc câu hỏi và khơi gợi một số vấn đề.

- Cháu sinh ra ở vùng đặc biệt khó khăn của tỉnh Sơn La, là một trong những sinh viên học đại học đầu tiên của xã. Từ khi đi học cháu đã động viên được nhiều bạn đi học đại học theo mình. Xin hỏi với tình hình thất nghiệp như hiện nay, cháu có nên tiếp tục động viên các em đi học đại học nữa không, trong khi cháu ra trường đã lâu mà bằng vẫn cất gọn trong hòm? (Giàng A Phai, 26 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu: Đây là một vấn đề nhức nhối, được xem như triệu chứng lâm sàng của đại học hiện nay. Bối cảnh chung hiện nay có nhiều vấn đề, trong đó dễ nhìn thấy nhất là sinh viên đại học tốt nghiệp ra khó tìm việc làm. Để trả lời câu hỏi của bạn ở Sơn La, tôi nghĩ rằng trong mọi bối cảnh, việc khuyến khích học đại học là cần thiết, nhưng cần xác định học cái gì và học ở đâu.

Có hai khía cạnh. Thứ nhất, các em khi thi vào đại học cần suy nghĩ chín chắn hơn về lựa chọn của mình. Thứ hai, cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm cung cấp đầy đủ thông tin về ngành học, phần trăm tỷ lệ tìm được việc làm để bạn trẻ và gia đình có định hướng đúng trong lựa chọn ngành nghề.

TS Phạm Thành Nam: Tâm lý của bạn ấy đi học là đổi đời? Cứ đi ra là sẽ đổi đời nhưng thực tế không phải như vậy.

GS Ngô Bảo Châu: Tôi nghĩ đổi đời không thể quan niệm như vậy. Trong xã hội Việt Nam truyền thống bằng cấp có thể để vinh danh, xã hội hiện đại khác. Bằng đại học không đảm bảo cho bất kỳ ai một cuộc sống dễ chịu, tuy nhiên vào đại học lại là một lợi thế cạnh tranh, tạo điều kiện cho bạn tiếp xúc với cuộc sống khác, để hòa nhập cuộc sống hiện đại.

- Cháu học hết cấp 3 phải đi làm công nhân, sau đó thi vào hệ vừa học vừa làm của một trường đại học bán công với chuyên ngành Tài chính ngân hàng. Thật sự lúc đó cháu chỉ cố thi để mong tương lai tốt đẹp hơn, chứ không ai định hướng phải học gì và vì sao học ngành đó? Công việc hiện tại chỉ để nuôi sống chứ không đem lại niềm vui, đam mê và sáng tạo. Nhờ giáo sư tư vấn giúp cho cháu con đường tìm lại đam mê và sống với đam mê đó, tránh lặp lại những sai lầm lớn đã qua. (Ngọc Ánh, 32 tuổi, 8/19 Nguyễn Trung Trực, Bình Thạnh)

- GS Ngô Bảo Châu: Lựa chọn quan trọng cuộc đời mỗi người là phù hợp với nguyện vọng, chí hướng của bản thân, nhưng điều này không đơn giản. Thực tế, môi trường thông tin từ Nhà nước cũng như báo chí hiện cung cấp cho người dân không đủ.

TS Nguyễn Thành Nam: Bạn này chọn sai thì nên làm thế nào để tìm lại đam mê?

GS Ngô Bảo Châu: Bạn còn trẻ, mới 32 tuổi vẫn còn thời gian để lựa chọn hướng đi thích hợp với đam mê. Tất nhiên chúng ta không ảo tưởng rằng việc thay đổi cuộc sống đơn giản. Với lựa chọn thứ hai, cái giá bạn phải trả lớn hơn, vì vậy cần cân nhắc có sẵn sàng để trả giá hay không. Nếu bạn quyết tâm và đủ khả năng đi học lại theo đúng nguyện vọng thì nên có đầy đủ thông tin hơn.

- Tôi nghe được câu "học đại học làm gì khi đã có Internet". Theo giáo sư câu này có áp dụng với Việt Nam được không, khi mà công ty nào trong điều kiện đăng tuyển luôn có điều kiện: "Bằng tốt nghiệp đại học đúng chuyên ngành". Xin giáo sư cho biết sự khác nhau giữa người học qua đại học và người tự học trong cuộc sống, xét trong điều kiện cả hai đều chăm chỉ, chịu khó tìm tòi? (Phạm Quang Hưng, 30 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu: Tôi vẫn nghĩ có một bằng đại học là lợi thế cạnh tranh không nhỏ, nhưng việc thành công trong sự nghiệp hay không lại là chuyện khác. Một số người có tố chất đặc biệt hoàn toàn có thể thành công trong nhiều lĩnh vực như Steven Job, hoặc cả người bạn của tôi bỏ học giữa chừng mà không cần đại học. Nhưng họ cần có tố chất đặc biệt để vượt qua lợi thế cạnh tranh của bằng đại học. Học đại học là cái giá phải trả về cả tài chính và thời gian. Bạn có thể khởi nghiệp khi còn trẻ, nhưng tôi nghĩ nó không áp dụng cho quá nhiều người.

TS Nguyễn Thành Nam: Độc giả đang đề nghị so sánh việc học đại học và tự học trong cuộc sống, quan điểm giáo sư thế nào?

GS Ngô Bảo Châu: Có một điểm cần cân nhắc là cơ hội để học từ cuộc sống rất nhiều, nhưng cơ hội để học đại học chỉ có một lần. Nếu bạn quyết định không học thì sau này khi muốn học cái giá phải trả sẽ cao hơn.

- Tôi muốn hỏi liệu đại học "đại trà" có phải là con đường duy nhất để nâng cao dân trí? Có thể sẽ tiết kiệm rất nhiều chi phí khi các em lựa chọn đúng nghề và không cần qua con đường đại học phải không giáo sư? (Nguyễn Hữu Phục, 28 tuổi, Cầu Kè, Trà Vinh)

- GS Ngô Bảo Châu: Tôi nghĩ là có. Vấn đề tôi muốn nói rộng hơn một chút giữa cách học đại học Việt Nam tương đối chuyên sâu (ít nhất về danh nghĩa), ví dụ Đại học Ngoại thương, Đại học Kinh tế hoặc Đại học Phòng chống chữa cháy. Trong khi các trường đại học lớn ở một số nước là học chung với tôn chỉ mục đích trang bị cho sinh viên vốn văn hóa đủ sâu, rộng để đối mặt với nhiều hoàn cảnh trong cuộc sống. Ở Việt Nam kết quả đầu ra dù trên nguyên tắc được chuyên sâu nhưng thực chất lại không sâu lắm, không làm việc gì cụ thể, trong khi lại thiếu phông văn hóa chung để phù hợp hơn với hoàn cảnh mới. Tôi cho rằng rất cần nhiều hình thức đạo tạo khác nhau, cả chuyên sâu hoặc đào tạo phông văn hóa chung.

TS Nguyễn Thành Nam: Vậy phải dùng tiêu chí nào để đánh giá trình độ dân trí, có phải là chỉ số sinh viên đại học trên 1.000 dân?

GS Ngô Bảo Châu: Nó cũng chỉ là một trong nhiều chỉ số thôi. Ví dụ chỉ số lượt đọc sách. Một đất nước không có thưởng thức văn hóa nghệ thuật thì không thể nói nước đó có văn hóa cao được, dù 90% có bằng đại học. Đó là tiêu thụ văn hóa. Sáng tạo văn hóa cũng là một chỉ số.

- Tôi xin hỏi giáo sư một câu, phổ thông nên dạy cái gì và học cái gì. Đại học nên dạy và học cái gì để khi ra trường có thể đáp ứng được công việc chuyên môn và nâng cao trình độ học vấn. Có nên phân ra lớp học để nghiên cứu, lớp học để đáp ứng nhu cầu công việc của xã hội không? (Đinh Văn Lập, 36 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu:

Tôi muốn đặt vấn đề khác với câu hỏi của bạn. Tôi nghĩ rằng cuộc sống vô cùng đa dạng, nhân tố con người cũng rất đa dạng, giáo dục cũng có nhiều lựa chọn khác nhau. Chính sự đánh giá của thị trường và xã hội sẽ tạo ra sự sàng lọc. 

- Đa số nhà tuyển dụng tại Việt Nam luôn gán tiêu chí như sau: Đại học chính quy, loại giỏi, Anh văn bằng C hoặc tương đương khi tuyển. Xin hỏi giáo sư những người không bằng đại học phải làm sao để tồn tại? (Nguyễn Hoàng Phúc, 38 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu:

Mỗi doanh nghiệp thường dựa vào tiêu chí nhất định để tuyển dụng. Nhưng tôi nghĩ người có gan để bỏ qua trường đại học chắc chắn họ cũng có gan để tồn tại chứ không nhất thiết tuyển dụng.

TS Nguyễn Thành Nam: Có thể bạn này lo quá. Thực tế một số doanh nghiệp đưa cao lên so với nhu cầu thật.

GS Ngô Bảo Châu: DN lớn có tiêu chí khác với doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp nhỏ sẽ đối diện gặp gỡ con người để có thể hiểu người tuyển dụng.

DN nên nói chuyện trực tiếp, vì nếu qua hồ sơ có người làm việc tốt, có người không.

- Cháu 16 tuổi, đang là học sinh trường THPT dân lập Lương Thế Vinh. Cháu (và cả bố mẹ cháu nữa) luôn xác định học đại học là bước hoàn thiện kiến thức cho mình. Dù trước mắt chưa xác định "học đại học để làm gì" nhưng cháu vẫn quyết tâm vào đại học và sẽ tiếp tục học lên cao nữa. Bởi cháu nghe nói người có kiến thức sâu, học vị cao chưa chắc thành đạt nhưng người thành đạt thì đều có kiến thức sâu, học vị cao. Xin giáo sư cho cháu thêm lời khuyên? (Kiên Cường, 16 tuổi, Hà Nội)

- GS Ngô Bảo Châu:

Tôi đồng tình với suy nghĩ đầu tiên của bạn. Việc học là việc tự nhiên, câu hỏi "Học để làm gì" không hẳn là câu hỏi hay lắm. Không phải lúc nào cũng nên dùng việc học để có mục đích cụ thể. 

- Mọi người đang bị đầu độc bởi tư tưởng học để kiếm tiền, không kiếm được tiền thì ở nhà không cần học. Cháu rất muốn chia sẻ để mọi người định nghĩa lại chữ "học", để thanh niên có cơ hội hoàn thành xong chương trình học với một cái nghề, nhưng cháu không đủ ngôn từ và lý lẽ. Cháu cần giáo sư giúp?  (Nguyễn Thị Mai, 26 tuổi, Bình Thuận)

- GS Ngô Bảo Châu:

Một trong phương pháp duy nhất hoàn thiện mình, cũng là tôn chỉ mục đích cuộc sống là hoàn thiện bản thân trong nội tại lẫn hòa nhập xã hội. Tôi cho rằng việc kiếm được tiền cho cuộc sống thoải mái dễ chịu là hệ quả của việc tự hoàn thiện bản thân mình. Thật sự học kiểu gì cũng kiếm được tiền.

TS Nguyễn Thành Nam: GS có thể nói rõ hơn là học cái gì không?

Trong việc học, ngoài học kiến thức còn học thay đổi thế giới sinh quan của mình nữa. Nếu chỉ nghĩ hoàn thiện bằng con mắt chủ quan của mình rất dễ dẫn đến sai lầm. Sự hoàn thiện hay không đo bằng đánh giá khách quan của người khác. Mỗi người nên xem sự đánh giá của người khác là rất quý. Vì vậy việc học cần luôn được người khác đánh giá.

- Để tránh tình trạng học sinh hoang mang, thụ động trong việc lựa chọn nghề nghiệp thì bản thân học sinh nên làm gì? Vai trò của gia đình và các ban ngành như thế nào trong việc hỗ trợ các em? Tôi rất mong giáo sư trả lời câu hỏi của tôi. (Nguyễn Linh Trang, 32 tuổi, TP. Phủ Lý - tỉnh Hà Nam)

- GS Ngô Bảo Châu:

Xã hội cần cung cấp nhiều hơn về thông tin các trường. Đây là công việc của các cơ quan quản lý nhà nước. Thông tin này gồm tỷ lệ sinh viên có việc làm sau một năm ra trường, trung bình thu nhập... Đây là những con số không khó để có được, cần thu thập và công bố.

Ngay cả những thông tin khác như môi trường học có phù hợp với các em hay không cũng cần được đưa ra. Một vài số đo để đánh giá: số giường KTX, diện tích học đường. Thông tin cuộc sống dễ chịu không, hội sinh viên nên chủ động công bố, coi việc hoàn thiện bản thân là mục đích thì các trường học phải chấp nhận để người khác đánh giá mình.

Tùy vào thông tin trường, áp dụng ở Mỹ bố mẹ năm lớp 11, 12 sẽ dẫn các con đến thăm các trường, thăm ký túc xá, thầy cô, tạo mối quan hệ với sinh viên cùng quê... 

Khi chưa có con số thống kê thì chúng ta phải tự tìm thông tin qua những nhân chứng cụ thể. 

- Vậy cho tôi dùng câu hỏi này để hỏi lại GS Ngô Bảo Châu: "Lúc trước khi vào đại học, ông có nghĩ học đại học để làm gì?". (Lữ Bình, 63 tuổi, Bạc Liêu)

- GS Ngô Bảo Châu:

Không. Tôi đến với việc nghiên cứu toán rất sớm, vì từ cấp 2 tôi đã mê học toán, nên định hình hướng nghiệp theo toán từ đó. Đến ĐH tôi lại lung lay vì thích tin học, sau tôi bỏ ý định đó.

TS Nguyễn Thành Nam: Tức là việc hướng nghiệp từ rất sớm?

GS Ngô Bảo Châu: Phụ huynh nên hướng nghiệp học sinh từ năm học cấp 2, tất nhiên không ép buộc nhưng tự có ý thức về suy nghĩ của mình, phụ huynh chính là người hỗ trợ đối thoại với các em trong việc hướng nghiệp.

- Làm cha mẹ phải định hướng như thế nào cho con để lớn lên con sẽ phát huy khả năng, trở thành người thành công có ích cho gia đình và xã hội? (Nguyễn Thị Hiệp, 39 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu: :

Cha mẹ không nên gây áp lực về điểm, thành tích. Tôi tán thành việc không xếp hạng học sinh cấp 1. Phải để đến những năm cấp 2 cấp 3 mới nên để học sinh tiếp xúc với sự khốc liệt của cuộc sống một cách từ từ.

Đối với một đứa bé cấp 2, thậm chí cấp 3 cũng rất khó để định hướng công việc. Nên thường xuyên nói chuyện với các em, cho các em thử nghiệm các hoạt động khác nhau. Có nhiều em may mắn khi có nền tảng gia đình tốt, gen di truyền... Trong trường hợp khác, nên cho các em có nhiều môi trường để tự hướng nghiệp cho mình.

TS Nguyễn Thành Nam: Có quá nhiều lựa chọn, làm sao để biết được đâu là lựa chọn đúng?

Từ rộng đến hẹp dần, hãy bắt đầu từ việc tham gia các câu lạc bộ khoa học. Chẳng hạn, con gái thứ hai của tôi muốn theo học bác sĩ. Tôi rất ủng hộ, khi về Việt Nam tôi đưa cháu đi đến bệnh viện và tham gia một số hoạt động tình nguyện với những người bạn bác sĩ của tôi. Tôi rất vui khi có thể truyền những cảm hứng cho cháu thông qua việc giúp đỡ cháu tìm hiểu công việc.

Khi tôi học đại học, tôi thích lập trình, tuy nhiên sau 3 tháng thử trong môi trường lập trình tôi cảm thấy không phù hợp. Việc gì cũng phải thử mới biết được đâu là việc dành cho mình.

- Xin hỏi giáo sư là sinh viên mới tốt nghiệp đại học có nên học tiếp cao học không hay nên đi làm để tích lũy kinh nghiệm? (Lương Thế Hùng, 24 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu:

Tùy vào hoàn cảnh thôi. Nếu bạn muốn nghiên cứu thì có thể apply trường nào đó, đi làm tích lũy kinh nghiệm, tài chính rồi mới học. 

TS Nguyễn Thành Nam: Cũng có người hỏi tôi nên làm tiếp tiến sĩ hay học rồi quay lại làm? Bạn này thật sự băn khoăn? 

GS Ngô Bảo Châu: Tôi vẫn nghĩ tùy cá nhân của họ và tùy khả năng, ngoài ý nguyện còn khả năng nữa để lựa chọn cho bản thân thật tốt. Tôi xin nói thêm, một vấn đề nhức nhối Việt Nam là làm tiến sĩ, có một vài quan niệm sai lầm như học tiến sĩ là đi học và sinh viên không có học bổng. Theo tôi, phải coi tiến sĩ là đi làm, họ phải có mức thu nhập được trả lương.

TS Nguyễn Thành Nam: Nếu trả lương bạn đỡ suy nghĩ?

GS Ngô Bảo Châu: Chính xác. Vì thế phải cơ cấu lại đào tạo tiến sĩ ở Việt Nam

Nguyễn Thành Nam: Tức là không nói học tiến sĩ mà phải là làm tiến sĩ. Nếu được trường cấp cho học bổng đủ sống, thì bạn độc giả sẽ yên tâm làm tiến sĩ hơn.

- Vậy có điều kiện cháu chọn con đường du học, hoặc tốt hơn nữa định cư và học tập bên Mỹ luôn, tương lai có tốt hơn không ạ? Cho cháu lời khuyên nhé chú? (Nguyễn Công Thành, 18 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu:

Một lần nữa, câu trả lời của tôi là tùy thuộc vào điều kiện mỗi người. Cuộc sống phương Tây có những điều kiện tốt hơn để phát triển tố chất mỗi người. Tuy nhiên, ví dụ như bạn thích ăn phở hàng ngày thì lựa chọn đi Mỹ không phải là lựa chọn tối ưu. Do vậy, tôi không có câu trả lời cụ thể cho câu hỏi này. 

TS Nguyễn Thành Nam: Có người cho rằng đi du học mà mình rơi vào top trên hoặc top dưới thì đều nên trở về. Bởi vì nếu top trên thì chắc chắn ở nhà vẫn có thể làm nên chuyện. Còn top dưới thì tất nhiên là kém quá nên phải trở về.

GS Ngô Bảo Châu: Một số người có tố chất riêng, cần cấu trúc xã hội ổn định để phát triển thì lựa chọn phương Tây là hợp lý hơn. Còn với những người muốn phiêu lưu, mạo hiểm, muốn làm một điều gì đấy mới và chấp nhận rủi ro thì ở Việt Nam có nhiều thử thách thú vị.

TS Nguyễn Thành Nam: Rủi ro mà giáo sư gặp phải là gì?

GS Ngô Bảo Châu: Rủi ro lớn nhất là cuộc sống mà tôi đã gây dựng trong nhiều năm đột ngột thay đổi. Tuy nhiên trong rủi ro cũng có những điều thú vị.

TS Nguyễn Thành Nam: Giáo sư có thể chia sẻ khi về Việt Nam thì công việc cụ thể của GS là gì?

GS Ngô Bảo Châu: Ở Mỹ, công việc của tôi là tìm ra những định lý mới, phát minh mới trong toán học. Bên cạnh đó, tôi dành thời gian để hỗ trợ sinh viên. Trong 3 tháng hè ở Việt Nam, tôi dành nhiều thời gian quan tâm đến sự phát triển của Viện toán học, nghiên cứu về cơ chế, những điều trước đây tôi chưa hề biết đến, giúp một số anh chị, bạn bè xuất bản, quảng bá sách. Tôi cũng muốn dùng danh tiếng của mình để tham gia vào các hoạt động xã hội. 

Sau khi trở về Việt Nam, tôi nghĩ yếu tố cơ bản khi bạn quyết định tham gia cuộc sống ở Việt Nam là phải thật kiên trì trong định hướng, linh hoạt trong tiếp xúc với xã hội. 

- Xin hỏi giáo sư nếu ngài làm Bộ trưởng Giáo dục ngài sẽ cải cách điều gì đầu tiên trong hệ thống cổ lỗ này ạ? (Nguyễn Long, 20 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu::

Chắc chắn là khả năng làm Bộ trưởng Bộ GD của tôi là rất thấp. Tuy nhiên nếu tôi là Bộ trưởng tôi sẽ làm một nghiên cứu để tiến tới có một hành động cụ thể.

GS Nguyễn Thành Nam: Liệu có phải là xếp hạng?

GS Ngô Bảo Châu: Xếp hạng chỉ là một vấn đề thôi. Còn rất nhiều vấn đề nữa.

- Theo giáo sư thì điểm khác biệt giữa chương trình đại học ở những nước tiên tiến khác biệt như thế nào với chương trình đại học của Việt Nam? (Phạm Công Nghiệp, 27 tuổi, Cần Thơ)

- GS Ngô Bảo Châu: Điểm khác biệt cơ bản là chương trình linh hoạt hơn nhiều so với Việt Nam. Các trường Mỹ, mỗi sinh viên được xây dựng và lựa chọn cách học khác nhau, còn sinh viên Việt Nam gần như không có lựa chọn. Ở Mỹ, một số môn tín chỉ chia làm 3 phần, một phần bắt buộc, tất cả sinh viên học; một phần tín chỉ chuyên môn và một phần được phép chọn lựa Triết học, tiếng Anh hoặc tiếng Nhật... Thời gian trên giảng đường ít hơn Việt Nam, thường họ tự học và đến gặp trực tiếp thầy.

TS Nguyễn Thành Nam: Chicago có cơ sở tốt, nếu Việt Nam có cơ sở tốt vẫn có thể thực hiện được?

GS Ngô Bảo Châu: Có thể. Vấn đề là cả sinh viên và giáo viên phải quan niệm ĐH là động cơ cho nghiên cứu khoa học chứ không hẳn là giảng dạy. Hai phần tương hữu nhau, thực tế 90% giảng dạy, nên giảng viên dạy nhiều, sinh viên học nhiều quá.

TS Nguyễn Thành Nam: Vậy có thể lồng ghép?

GS Ngô Bảo Châu: Việc nghiên cứu ảnh hưởng lớn giảng dạy nên không thể lồng ghép. 

TS Nguyễn Thành Nam: Quy định có đủ tín chỉ mới cấp bằng?

GS Ngô Bảo Châu: Cần hạ xuống, nên có định tính trong đó. Trong quá trình làm việc, người thầy đó có thời gian làm việc với sinh viên có thể có bản viết giới thiệu mô tả về quá trình đó. Cá nhân tôi nghĩ bức thư đó tương đương mà không cần tín chỉ. 

TS Nguyễn Thành Nam: Tức là càng lên cao càng định tính nhiều hơn.

GS Ngô Bảo Châu: Chính xác.

TS Nguyễn Thanh Nam: Người ta xem bảng điểm?

GS Ngô Bảo Châu: Vì phát triển xã hội chưa cao.

TS Nguyễn Thành Nam: Vậy là trường ĐH ở các nước tiên tiến không phải chỉ đáp ứng nhu cầu hiện xã hội mà còn cao hơn?

GS Ngô Bảo Châu: ĐH ở các nước tiên tiến là nơi lưu trữ di sản văn hóa xã hội, không làm kiến thức chết mà đó là kiến thức sống và luôn phát triển, đó là vai trò lớn và cơ bản của trường ĐH. Trong đó có cả giảng dạy và nghiên cứu, đều thể hiện sứ mệnh chung này.

TS Nguyễn Thành Nam: Tức là nền dân trí xã hội dựa vào đó.

- Giáo sư hãy gợi ý giải pháp thay đổi tâm lý bằng cấp tại Việt Nam. (Phạm Văn Long, 45 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu: Tâm lý của cha mẹ muốn con có bằng cấp cao hơn là bình thường và tốt thôi, không cần thay đổi, cá nhân tôi cũng muốn vậy. Cái cần thay đổi xuất phát từ quy định của nhà nước, ví dụ yêu cầu cán bộ cấp sở phải có bằng thạc sĩ. Quy định kiểu như vậy là không hợp lý, cần thay đổi. 

- Nếu chẳng may không được làm toán nữa thì giáo sư sẽ làm gì? (Huỳnh Trọng Chung, 26 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu: Khi còn ít tuổi hơn, nếu cảm thấy năng lực của mình không phù hợp với toán, tôi sẽ tìm công việc khác nuôi sống bản thân và gia đình. Chắc là không khó vì dù sao có lao động thì sẽ phát hiện ra một số khả năng khác của mình.  

- Từ khi đoạt được giải Fields giáo sư có còn làm Toán nữa không? (Đinh Đạt 27 tuổi)

- GS Ngô Bảo Châu: Có chứ, tôi vẫn làm toán chăm chỉ. Về Việt Nam tôi vẫn làm toán, nhưng không thể làm liên tục thời gian dài như bên Mỹ.

- Theo anh, hệ thống giáo dục ở đâu tốt hơn, Mỹ hay Pháp? Đối với anh, cuộc sống ở đâu tốt nhất? (Giang, 30 tuổi, Hà Nội)

- GS Ngô Bảo Châu: Câu trả lời tốt hơn không tiện đánh giá, tùy thuộc vào giai đoạn cuộc sống của mình. Mỗi môi trường có những ưu thế riêng. Chẳng hạn môi trường Pháp giáo dục công lập rất tốt, tất nhiên gần đây có một số vấn đề, nhưng những năm 80 đạt được đỉnh cao. Ở Mỹ thì ngược lại, giáo dục công lập không đồng đều, có chỗ rất tốt, có chỗ rất dở. Ở nơi tôi sinh sống, tôi chỉ có một lựa chọn là gửi con học trường tư thục, mặc dù chi phí rất tốn kém, nhưng không có lựa chọn nào khác vì giáo dục công lập ở đó không tốt. Ngược lại ở Mỹ tôi kiếm được nhiều tiền hơn, có đủ tiền cho con đi học trường tư thục. Còn ở Pháp lương không cao bằng Mỹ, nhưng con tôi có thể học trường công lập.

- Em là cựu du học sinh, về nước 5 năm thấy hệ thống hiện tại chưa sẵn sàng tiếp nhận những thứ mình học nên muốn quay lại từng du học. Đây là xu hướng chung của nhiều du học sinh. Em muốn biết, yếu tố nào thúc đẩy giáo sư về Việt Nam? (Vũ Mạnh Cường, 32 tuổi, 64B Hàng Bồ)

- GS Ngô Bảo Châu: Khi các bạn trẻ muốn phát triển tố chất đặc biệt của mình, dù là khoa học cơ bản, khoa học ứng dụng, nghệ thuật... thì xã hội phương Tây được tổ chức tốt hơn, bài bản hơn để bảo vệ các nhân tố đó phát triển trong điều kiện thuận lợi hơn ở Việt Nam. Cấu trúc xã hội hiện tại ở Việt Nam làm các bạn trẻ phải tự xoay xở nhiều hơn so với ở nước ngoài. Nhưng vì là xã hội mở nên cơ hội để cho các bạn làm cái gì đó cho riêng mình có lẽ không thua kém so với khi bạn ở nước ngoài. 

Còn tại sao tôi quay trở lại làm việc ở Việt Nam, điều này xuất phát từ sự gắn bó của cá nhân với cộng đồng làm toán, những người thầy cũ, bạn bè yêu quý. Tôi rất muốn lấy danh tiếng, uy tín của mình để phát triển toán học nói riêng, khoa học Việt Nam nói chung, làm sao đạt được hiệu quả cao hơn. Đây là nguyện vọng cá nhân của tôi. 

- Theo giáo sư, Việt Nam có nên cấm dạy thêm trong trường học hay không? (Nguyễn Quang Minh, 48 tuổi, Hà Nội)

- GS Ngô Bảo Châu: Cá nhân tôi nghĩ bản chất học thêm không có gì xấu. Học thêm chỉ xấu khi học sinh bắt buộc phải học thêm để đạt được điểm ở trường, nếu không học thêm thì không được điểm tốt. Nếu học thêm trên cơ sở tự nguyện, tương đối độc lập với điểm số ở trường thì hoàn toàn tốt. 

Tất nhiên từ quan điểm đó đến việc triển khai cụ thể cái gì cho phép, cái gì cấm thì là cả vấn đề phức tạp, tôi không muốn bàn. Nhiều phụ huynh bất bình khi bị giáo viên bắt con mình học thêm, vấn đề này cần giải quyết. Ngược lại học thêm vì thích có một thầy cô giáo khác, trung tâm khác trang bị kiến thức thú vị hơn, thì rất tốt. Tôi nghĩ học thêm ở ngoài trường mang tính chất hướng nghiệp, khơi gợi định hướng cho các em là tốt nhất, không nên gắn với điểm số.

Về thời điểm học thêm văn hóa, cấp 1 chỉ nên tham gia các hoạt động văn thể mỹ; cấp 2 có thể bắt đầu tham gia các lớp bồi dưỡng văn hóa, miễn là các chương trình đó độc lập với hệ thống giáo dục chính khóa ở trường.

- Đã bao giờ giáo sư chán toán học chưa? Nếu có những lúc đó giáo sư làm thế nào để lấy lại cảm hứng học tập, nghiên cứu? (Lê Tuấn Dũng, 25 tuổi, An Dương Vương, Tây Hồ, Hà Nội)

- GS Ngô Bảo Châu: Chán toán thì không, nhưng chán vấn đề nghiên cứu đôi khi xảy ra. Việc khơi gợi cảm hứng luôn luôn đến từ người khác. Qua các kênh trao đổi với bạn bè, người thân về những vấn đề khoa học, xã hội mà mình tạo cảm hứng mới. Chẳng hạn, tôi về Việt Nam cùng anh em nghiên cứu toán học cơ bản, đó là mối quan tâm của tôi. Nhưng mặt khác tôi càng ngày càng cảm thấy quan tâm, thích làm toán ứng dụng hơn, dù chưa được chuẩn bị tốt lắm. Tương lai có lẽ tôi muốn làm toán ứng dụng. Mối quan tâm này đến từ những cuộc gặp gỡ, trao đổi với mọi người. 

TS Nguyễn Thành Nam: Các bạn đang nghĩ làm khoa học là phải đóng cửa làm một mình, nhưng thực tế không phải vậy, phải có hội.  

GS Ngô Bảo Châu: Làm khoa học nói chung một phần phải đóng cửa làm một mình, nhưng cảm hứng sẽ không do mình tự tạo mà thường đến từ người khác. Việc tổ chức các kênh để tạo cảm hứng vì thế rất quan trọng.  

VnExpress