Hệ thống y tế - giáo dục phát triển thần kỳ của Cuba thời Fidel Castro

Bác sĩ phẫu thuật cho các bệnh nhân ở Viện Mắt Cuba tại thủ đô Havana. Ảnh: AP

Trái với những gì mọi người thường hình dung, Cuba đang duy trì một hệ thống chăm sóc y tế cộng đồng, nơi tất cả người dân đều tiếp cận các dịch vụ y tế một cách công bằng. Đặc biệt vào thập niên 1980, Cuba đã tiến hành một số cải cách hệ thống y tế rất đáng chú ý. Đây là một trong những lý do giải thích tại sao, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người dân Cuba không chỉ được xếp vào hàng tuổi thọ cao nhất khu vực mà còn đứng trong top 5 nước có tuổi thọ cao nhất thế giới.

Năm 2014, Tổng giám đốc WHO Margaret Chan ca ngợi Cuba là quốc gia dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực y tế, không chỉ bởi chất lượng và quy mô chăm sóc sức khỏe cho người dân mà còn vì các hệ thống y tế kết nối mạnh mẽ với nghiên cứu và sáng tạo, theo InterNations.

Người dân được khám sức khỏe tại nhà

Hệ thống chăm sóc y tế cộng đồng ở Cuba phục vụ miễn phí cho tất cả người dân. Các bệnh viện tư, phòng khám tư hay những cơ sở y tế tư nhân khác đều không tồn tại. Chính phủ điều hành tất cả các cơ sở và dịch vụ y tế. Những chương trình tiêm chủng toàn dân hay chăm sóc y tế phổ thông khác gần như xóa sổ những căn bệnh như bại liệt, rubella, lao phổi, thủy đậu.

Với nguồn ngân sách eo hẹp, Cuba phải nghĩ ra cách tiếp cận độc đáo về vấn đề chăm sóc sức khỏe, bao gồm đặt ra quy định khám sức khỏe bắt buộc đối với người dân để nhấn mạnh phương châm phòng bệnh hơn chữa bệnh. Thực tế, việc ngăn ngừa một căn bệnh hoặc phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm sẽ giúp giảm chi phí cho hệ thống chăm sức khỏe cộng đồng. Điều này có nghĩa mọi người dân Cuba ít nhất phải khám sức khỏe một lần mỗi năm và thông thường họ sẽ được các bác sĩ hoặc y tá đến khám ngay tại nhà.

Trong nhiều thập kỷ, Cuba luôn sở hữu một đội ngũ chuyên gia y tế hùng hậu, được đào tạo kỹ lưỡng. Lĩnh vực nghiên cứu y khoa cũng phát triển vượt bậc, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ sinh học hay nghiên cứu dịch tễ học các bệnh mãn tính.

Một ví dụ nổi bật về thành tựu y tế của Cuba: Nước này được WHO chứng nhận là quốc gia đầu tiên trên thế giới ngăn chặn thành công nguy cơ lây truyền bệnh giang mai và virus HIV từ mẹ sang con.

Y tá đang kiểm tra huyết áp cho một bệnh nhân ở Bệnh viện Gustavo Lima Aldereguia, thành phố Cienfuegos, Cuba. Ảnh: AP.

Suốt nhiều năm, du lịch chữa bệnh đóng một vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Cuba. Sự kiện cựu danh thủ bóng đá người Argentina Diego Maradona đến Cuba cai nghiện ma túy vào năm 2000 khiến truyền thông quốc tế vô cùng chú ý. Kể từ đó, lượng du khách nước ngoài đến Cuba với mục đích chữa bệnh hoặc chăm sóc thẩm mỹ ngày càng tăng.

Cuba năm 2015 đón nhận 3,52 triệu lượt khách quốc tế. Dù không có con số cụ thể về khách du lịch đến Cuba vì các lý do sức khỏe nhưng chắc chắn tồn tại một lượng lớn khách quốc tế đến đây để chữa bệnh nhờ hệ thống y tế Cuba đã thực thi hàng loạt biện pháp nhằm cải thiện dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho người nước ngoài.

Nhiều bệnh viện Cuba đã thành lập nên các bộ phận chuyên biệt và đội ngũ y bác sĩ tay nghề cao để chăm sóc nhu cầu của bệnh nhân nước ngoài. Gần đây, chính phủ Cuba còn thành lập hệ thống chăm sóc y tế cho người nước ngoài (Sevimed), bên cạnh Tổ chức Thương mại hóa Dịch vụ Y tế Cuba (CSMC), với nhiệm vụ quảng bá các dịch vụ y tế với khách quốc tế.

Kể từ năm 2010, các du khách nước ngoài và người nước ngoài sinh sống ở Cuba bị bắt buộc phải mua bảo hiểm y tế trong thời gian cư trú.

Do Mỹ siết chặt lệnh cấm vận Cuba vào đầu thập niên 1990 nên hệ thống y tế nước này rơi vào tình trạng khốn đốn khi ngân sách cho thuốc men và thiết bị phải cắt giảm đến 70%. Đặc biệt, các lĩnh vực y tế chuyên môn hóa cao cũng chịu ảnh hưởng nặng nề vì thuốc men và trang thiết bị chuyên dụng khan hiếm.

Ngày nay, tình trạng thiếu trang thiết bị y tế vẫn tác động đáng kể đến công tác khám chữa bệnh. Tuy nhiên, sức khỏe người dân Cuba vẫn ổn định nhờ chính phủ duy trì ưu tiên cao đối với lĩnh vực y tế.

Năm 2004, chính phủ Cuba thực hiện một chương trình quốc gia nhằm tái trang bị cho 444 phòng khám đa khoa. Thậm chí, Cuba còn chọn 52 bệnh viện và viện giáo dục đại học để tái thiết thành những trung tâm chất lượng cao. Dù vậy, Cuba vẫn còn một chặng đường dài phía trước để duy trì danh tiếng là một trong những quốc gia có hệ thống chăm sóc y tế tốt nhất thế giới, chuyên gia nhận định.

Hệ thống giáo dục tốt nhất châu Mỹ - Latin

Học sinh tại một trường học thuộc làng Las Terrazas, thị trấn Candelaria, tỉnh Artemisa, Cuba. Ảnh: Sammy Neiswander

Kể từ khi cuộc cách mạng Cuba nổ ra vào thập niên 1950, hệ thống giáo dục nước này đã được cải thiện về cơ bản. Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) xếp Cuba là nước có hệ thống giáo dục tốt nhất châu Mỹ - Latin, bất chấp việc Cuba là một trong những quốc gia kém phát triển nhất khu vực.

Câu chuyện về nền giáo dục Cuba không gây bất ngờ vì cùng với y tế, giáo dục được chính phủ đặc biệt quan tâm và dành tới 13% GDP để đầu tư, theo số liệu thống kê năm 2014.

Giáo dục ở Cuba cũng được cung cấp miễn phí cho tất cả người dân. Do vậy, tỷ lệ biết đọc, biết viết lên đến gần 100% dân số.

Trước khi cuộc cách mạng mang đến những thay đổi to lớn, dân số ở vùng nông thôn Cuba ít có cơ hội tiếp cận giáo dục cơ bản. Ngày nay, trường học xuất hiện tại mọi ngóc ngách trên đảo quốc này.

Vì các cơ sở giáo dục thường do chính quyền điều hành nên trường tư thục và quốc tế rất hiếm. Chỉ có vài trường quốc tế ở Cuba như Trường quốc tế Havana hoặc Trường học Pháp ở thủ đô.

Những trường kể trên có mức học phí cực kỳ đắt đỏ (khoảng 12.600 USD và 9.320 USD một năm cho lớp 11 và 12).

Chính phủ Cuba đang có kế hoạch cải cách giáo dục đại học trong giai đoạn 2016 - 2017. Mục tiêu đặt ra là cải thiện các chương trình học kéo dài quá lâu. Chúng dự kiến được rút ngắn lại còn 4 năm như ở nhiều nước khác. Một mục tiêu quan trọng không kém là nâng cao kỹ năng tiếng Anh cho sinh viên trước khi tốt nghiệp. Trên thực tế, nhiều chuyên gia Cuba không có khả năng nói tiếng Anh thành thục.

Xem thêm: Cuộc đời cựu chủ tịch Fidel Castro qua ảnh

Hồng Vân