Robot "cướp" việc làm của công nhân sản xuất ôtô

Ai là người chiến thắng trong cuộc đua việc làm giữa con người và robot?

Năm 2016, hai nhà kinh tế học hàng đầu thế giới mô tả một tương lai mà con người chiếm vị thế. Nhưng đến nay, chính những người này phải đưa ra một tuyên bố khác, kẻ thắng trong cuộc chiến này, là robot, NYtimes dẫn.

Ngành công nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tự động hóa là sản xuất. Theo một nghiên cứu mới của hai nhà kinh tế học Daron Acemoglu của Học viện Massachusetts và Pasual Restrepo của Đại học Boston, cứ 1.000 công nhân lại có một robot thì có tới 6 công nhân mất việc và mức lương giảm 0,75%. Đây là những con số đầu tiên thể hiện cho ảnh hưởng tiêu cực của robot lên vấn đề việc làm của con người.

Công nhân ngành ôtô có nguy cơ mất việc vào tay robot.

Ý nghĩa quan trọng hơn của nghiên cứu này là các nhà kinh tế nhận ra giá trị và hiệu quả của công nghệ đối với việc làm, điều mà trước đó họ không muốn thừa nhận, vì đơn thuần họ là những cá nhân xuất sắc trong công việc của mình. Trong một nghiên cứu năm ngoái, họ cho rằng khi tự động hóa phát triển sẽ giúp tạo ra nhiều việc làm hơn. Ví dụ như khi cần cẩu thay thế công nhân đóng tàu, công ty sẽ cần thêm kỹ sư, nhà phát triển phầm mềm để điều khiển và cả những nhân viên làm trong lĩnh vực tài chính.

Tuy nhiên nghiên cứu này nặng tính lý thuyết. Bản nghiên cứu mới đây sử dụng những dữ liệu thực tế và mang tới một tương lai bi quan hơn. Rất ít việc làm mới được tạo ra để bù đắp cho những công nhân phải nghỉ việc vì robot thay thế. Các công ty vẫn có thể thuê thêm người để điều khiển máy móc, nhưng công việc đó lại không dành cho lao động cấp thấp, không có bằng đại học.

"Kết luận của chúng tôi là ngay cả khi việc làm và lương bổng phục hồi, sẽ vẫn có những người bị thiệt trong cuộc chơi này", ông Acemoglu cho biết.

"Nếu bạn làm việc ở Detroit trong ngành ôtô khoảng 10 năm, đương nhiên bạn không thể có kỹ năng để kiếm việc mới trong ngành chăm sóc sức khỏe". Nền kinh tế thị trường không tạo ra công ăn việc làm theo kiểu "lấp vào chỗ trống".

Minh chứng về thay đổi việc làm từ công nghệ lại trái ngược với nhận định của Steve Mnuchin, Bộ trưởng Tài chính Mỹ. Ông cho rằng sự dịch chuyển từ công việc cho con người sang trí tuệ nhân tạo là không rõ ràng vì sử dụng robot trong sản xuất đã diễn ra từ "50-100 năm về trước". Tuy nhiên nhiều chuyên gia lại cho rằng, những robot đơn giản trước đây không phải loại nào cũng sử dụng trí tuệ nhân tạo như những robot cao cấp hiện nay.

Có những công đoạn robot thực hiện hiệu quả hơn con người.

Nghiên cứu cũng giúp giải thích một bí ẩn khiến các nhà kinh tế học bối rối, rằng tại sao máy móc thay thế con người mà năng suất vẫn không tăng?

Nghiên cứu phân tích tác động của robot công nghiệp lên thị trường lao động địa phương ở Mỹ. Robot bị quy kết là nguyên nhân khiến hơn 670.000 người mất việc trong giai đoạn 1990-2007, và con số này sẽ tiếp tục tăng vì robot công nghiệp dự đoán sẽ tăng khoảng 4 lần.

Báo cáo này bổ sung thêm bằng chứng cho thấy tự động hóa là mối đe dọa lâu dài tới việc làm của tầng lớp công nhân, chứ không phải là mậu dịch hay cung cấp ngoài biên giới, những yếu tố mà Tổng thống Trump nhấn mạnh trong chiến dịch tranh cử của mình. Thực tế, ngay cả khi kiểm soát chặt nhập khẩu, giao dịch nước ngoài, phần mềm, nhân khẩu học của công nhân cũng như loại hình công nghiệp thì những ảnh hưởng tiêu cực của robot tới việc làm và tiền lương vẫn nghiêm trọng.

Robot ảnh hưởng tới việc làm của cả nam và nữ giới, nhưng ảnh hưởng tới nam giới tăng lên gấp đôi. Dữ liệu không đưa ra lý do nhưng ông Acemoglu đoán rằng phụ nữ sẵn sàng chấp nhận giảm lương để giữ việc làm trong khi đàn ông thì không.

Các nhà kinh tế học đã xem xét tác động của robot đối với các nền kinh tế địa phương và rộng hơn. Trong một khu vực tách biệt, mỗi robot trên 1.000 công nhân khiến 6,2 công nhân mất việc và lương bổng giảm 0,7%. Nhưng trên phạm vi cả nước, những ảnh hưởng này nhỏ hơn vì việc làm bị mất ở nơi này được bù đắp bằng việc mới tạo ra ở những nơi khác.

Công nhân phổ thông là những người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Ở Detroit, trung tâm của ngành công nghiệp ôtô Mỹ, nơi sử dụng nhiều robot công nghiệp nhất thì việc làm bị ảnh hưởng nặng nề. Nếu các hãng xe có thể giảm chi phí cho mỗi xe vì sử dụng ít lao động hơn thì việc làm có thể tăng ở những nơi khác trong nước như các nhà máy thép, hãng taxi. Trong khi đó, người dân Detroit có lẽ sẽ dành ít tiền hơn cho tiêu dùng. Ở Detroit, mỗi robot trên 1.000 công nhân khiến 3 người mất việc và lượng bổng giảm 0,25%.

Những phát hiện này như đổ thêm dầu vào lửa cho cuộc tranh luận liệu công nghệ có giúp con người làm việc hiệu quả hơn và tạo ra giá trị mới như trước đây, hay cuối cùng chỉ là sự thay thế con người bằng máy móc.

David Autor, cộng tác viên của ông Acemoglu ở học viện Massachusetts lập luận máy móc sẽ bổ sung thay vì thay thế con người, và không thể sao chép những đặc tính của con người như giác quan hay sự đồng cảm.

Ngoài xe hơi, robot công nghiệp được sử dụng nhiều nhất trong sản xuất điện tử, sản phẩm kim loại, chất dẻo và hoá chất. Những ngành này không sử dụng con người ở các công đoạn như hàn, sơn và đóng gói. Từ năm 1993-2007 tại Mỹ, cứ 1.000 công nhân lại có thêm một robot công nghiệp.

Tác động của robot lên việc làm của công nhân khiến người ta dấy lên câu hỏi, liệu đến bao giờ những làn sóng công nghệ hiện nay như smartphone, flycam, ôtô không người lái sẽ ảnh hưởng tới con người trên diện rộng?